Αλμπέρ Καμύ: "Ο επαναστατημένος άνθρωπος"

Καθώς «όλα σ’ αυτό τον κόσμο αποπνέουν έγκλημα» σύμφωνα με τον Μποντλέρ τι ακριβώς είναι ο επαναστατημένος άνθρωπος, «ένας άνθρωπος που λέει όχι» ή αλλιώς ο μεταφυσικά εξεργεμένος άνθρωπος, ο οποίος «ορθώνεται ενάντια στη μοίρα του και σε ολόκληρη τη δημιουργία».

Από την Τέσυ Μπάιλα

Λόγια λιτά που συνοψίζουν όλα όσα ο Αλμπέρ Καμύ μας παραθέτει σ’ αυτό το εκπληκτικό μανιφέστο περί ζωντανής και άγρυπνης συνείδησης που είναι το συγκεκριμένο βιβλίο, γραμμένο εξήντα χρόνια πριν αλλά πάντοτε επίκαιρο και ανατρεπτικό.

«Ο επαναστατημένος άνθρωπος» του Καμύ είναι ένα αιχμηρό κείμενο που πετυχαίνει να αποσαφηνίσει τους κώδικες που υπάρχουν ανάμεσα στις ουτοπίες της πολιτικής και της επανάστασης και να προσδιορίσει με ακρίβεια πόσο σημαντική είναι η ανθρωπιά που πρέπει να αποπνέει κάθε επαναστατική πράξη, καθώς είναι δεδομένη η αδιαπραγμάτευτη αξία της και ο στόχος της να οδηγήσει με ασφάλεια την κοινωνία μακριά από ιδεολογίες και φανατισμούς που εμποδίζουν την απρόσκοπτη λειτουργία της και μετατρέπουν το αποτέλεσμα της επαναστατικής δράσης συχνά σε εφιάλτη.

Ο Καμύ, βαθιά προσηλωμένος στις αξίες του ουμανισμού, κοιτάζει μπροστά και βλέπει τον κόσμο να κλυδωνίζεται ανάμεσα σε φιλοσοφικές θεωρίες που μπορούν να δικαιολογήσουν ακόμη και δολοφόνους στο όνομα της νομιμοποίησης της αδικίας. Ο Καμύ αντιστρατεύεται όλες αυτές τις θεωρίες μια και η συνείδησή του δεν μπορεί να αποδεχτεί τη νομιμοποίηση τέτοιων συμπεριφορών, τον ηθικό εκπεσμό των μελλοντικών κοινωνιών την ανηθικότητα της πολιτικής και τη μετατροπή του κράτους σε τυραννικό καθεστώς θηριωδίας και χρησιμοποιεί το λόγο του ακριβώς για να αποφύγει την επικράτηση του μηδενισμού και να δικαιώσει την ανθρωπιά ως το μόνο μέσο θεμελίωσης μιας μελλοντικής κοινωνίας.

Ο συγγραφέας του δοκιμίου αυτού δέχεται ότι η επανάσταση μπορεί να υποδουλώσει σε νέες ιδεολογίες τον επαναστατημένο άνθρωπο και βρίσκει την ευκαιρία να αποσαφηνίσει την ειδοποιό διαφορά ανάμεσα στην επανάσταση που στηρίζεται σε συγκεκριμένη ιδεολογία που μπορεί να είναι ωστόσο κάθε μορφής και την εξέγερση που αυθόρμητα ξεσπά ως αποτέλεσμα της αντίδρασης σε μια γενικευμένη αδικία. Για τον Καμύ ο μόνος δρόμος είναι η δικαιοσύνη, ο πολιτισμός που θα ανατρέψει τα πάντα, ο αγώνας για να επικρατήσει η λογική και η αξία της ανθρώπινης ζωής . Σε κάποιο σημείο άλλωστε γράφει: ««Δίχως να παραιτηθούμε από οτιδήποτε στο επίπεδο της δικαιοσύνης, να μην ενδώσουμε σε τίποτα στο επίπεδο της ελευθερίας», δηλώνοντας ξεκάθαρα ότι η ελευθερία είναι το ύψιστο αγαθό, η μοναδική αξία ζωής για όλους.

Στο εξαιρετικό κεφάλαιο του βιβλίου με τίτλο «Η επαναστατημένη ποίηση» ο Καμύ εκθέτει με σπουδαίο τρόπο την επανάσταση του λόγου περνώντας από τον ρομαντισμό στον υπερρεαλισμό και στον τρόπο που αναγνωρίζεται τελικά ότι η Ποίηση μακριά από τον ορθολογισμό είναι μια μορφή επανάστασης και ίσως τελικά να είναι «μια κραυγή του πνεύματος» ενάντια στη εκμηδένιση και τη μηδενιστική συντριβή. Και για τον Καμύ η μηδενιστική συντριβή και η εκμηδένιση του ανθρώπινου στοιχείου είναι ορατές στη συνείδησή του καθώς γράφει έχοντας μέσα του τη φρίκη του ολοκληρωτισμού που μπορεί να μετατραπεί σε μηχανισμό θηριωδίας έτσι όπως στο πρόσφατο για την ανθρωπότητα παρελθόν. Φασιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης κάθε χρωματικού ιδεολογισμού, κολαστήρια απόσταξης της ανθρώπινης ιδιαιτερότητας κι ένας φρικαλέος παγκόσμιος Πόλεμος είναι γεγονότα που έχουν πλήξει τη συνείδησή του και έχουν γίνει η αιτία της προσωπικής του επανάστασης. «Εάν επιθυμεί να παραμείνει ζωντανός ο επαναστατικός νους πρέπει να επιστρέψει στις πηγές της εξέγερσης και να αντλήσει την έμπνευσή του από το μοναδικό σύστημα σκέψης που παραμένει πιστό στην προέλευσή του• τη σκέψη που αναγνωρίζει τα όρια», συνοψίζοντας σε μια μόνη φράση την προσωπική του ιδεολογία περί ελευθερίας και το φόβο της δημιουργίας νέων σκλάβων κάτω από τα λάβαρα μιας οποιασδήποτε επανάστασης.

Ο Καμύ χρησιμοποιεί αυτό το δοκίμιο για να «συνομιλήσει» τόσο με πραγματικά πρόσωπα όπως είναι ο Νίτσε , ο Λωτρεαμόν, ο Επίκουρος, ο Ρουσό και το Κοινωνικό του συμβόλαιο ο Μαρξ, ο Ντε Σαντ, ο Ρεμπό και πολλοί άλλοι, όσο και με μυθιστορηματικούς ήρωες όπως ο Ιβάν Καραμαζόφ για να περάσει το προσωπικό του μήνυμα και να δώσει παραδείγματα και να τονίσει ότι η Ιστορία δείχνει ξεκάθαρα τα αποτελέσματα όλων των θεωριών αλλά και τον τρόπο που η επανάσταση του 20ου αιώνα «σκότωσε ό,τι απέμεινε από τον Θεό και καθιέρωσε τον ιστορικό μηδενισμό».

Αγάπη, πίστη, πολιτική, ιδεολογία, τέχνη, μυθιστόρημα, ποίηση, Ιστορία όλα δοκιμάζονται στις σελίδες αυτού του σημαντικού έργου του Καμύ σε μια προσπάθεια να αποδειχθεί ότι η εξέγερση μόνο προϊόν μιας συλλογικής κίνησης μπορεί να είναι σε όλους τους τομείς και η «πιο ιδεολογική δράση της στέφεται τότε από τη σπαρακτική κραυγή του Καραμαζόφ: αν δεν σωθούν όλοι, προς τι η σωτηρία του ενός!» και τα όρια που καθορίζουν τη μετατροπή της επανάστασης σε ολοκληρωτικούς κρατικούς μηχανισμούς αν καταλυθούν θα οδηγήσουν σε μια νέα εξέργεση, μια εξέγερση «υπέρ του μέτρου και της ζωής», υπέρ της ελευθερίας και της αυτοδιάθεσης.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου διαβάζουμε:

"Επαναστατώ, άρα υπάρχουμε" επιβεβαιώνει ο Αλμπέρ Καμύ. Η εξέγερση είναι ο μόνος τρόπος για να ξεπεράσουμε το παράλογο. Αλλά το αληθινό θέμα του "Επαναστατημένου ανθρώπου" είναι τα ερωτήματα που θέτει το διεισδυτικό πνεύμα του Καμύ: Πώς ο άνθρωπος, στο όνομα της εξέγερσης, συμβιβάστηκε με το έγκλημα; Πώς η εξέγερση κατέληξε στα αυταρχικά κράτη του 20ου αιώνα που αντιγράφουν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης; Πώς η ανθρώπινη περηφάνια αλλαξοδρόμησε;

Ο "Επαναστατημένος άνθρωπος" είχε ευθύς εξαρχής τεράστιο αντίκτυπο, προκάλεσε όμως και πολλές αντιδράσεις από διάφορες πλευρές: κομουνιστές, σουρεαλιστές, υπαρξιστές, χριστιανούς...

Οι σύγχρονοι του Καμύ δεν ήταν αρκετά ώριμοι για να παραδεχτούν αλήθειες που επιβλήθηκαν τα κατοπινά χρόνια, καθιστώντας τον "Επαναστατημένο άνθρωπο" έργο επίκαιρο όσο ποτέ άλλοτε.

"...Το επαναστατικό πνεύμα στην Ευρώπη μπορεί επίσης, για πρώτη και τελευταία φορά, να στοχαστεί πάνω στις αρχές του, ν' αναρωτηθεί ποια παρέκκλιση το οδηγεί στον χαμό της τρομοκρατίας και του πολέμου, και να ξαναβρεί, μαζί με τις αιτίες της εξέγερσής του, την πίστη του σε τούτες τις αρχές"

"Ένα από τα σπουδαιότερα μανιφέστα ανθρωπισμού" ("The Times")

Πηγή: http://www.culturenow.gr 

 

Το βιβλίο του Αλμπέρ Καμύ "Ο επαναστατημένος άνθρωπος" κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.